Utopías (2019)

Iruzkizuna

Eta gaur arratsaldean ere izango gara Isabel Urrutiaren (Algorta, 1967) Utopías obraren erabateko estreinaldian, BOSari “mendeurrena ospatzeko” eta Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailaren laguntza duen konposizioa.

Isabel Urrutia bere belaunaldiko konpositore nagusietako bat da nazioarteko musika garaikidearen panoraman. Bere lanen idazkera tinbreen eta dinamiken polifoniaren garapena da, askotan herrialde ezberdinetako folklorearen elementuak balioan jarriz, euskal folkloreari arreta berezia emanez. Bere sormen ezinegon nekaezina azken urteotan World Timbres Mixture kaleratzera eraman du, musika konposatzeko “soinu paleta” berri bat, mundu osoko tradizio herrikoietako instrumentuen tinbre-ezaugarrien ikerketetatik sortu dena. Soinu berrien aurkikuntza zoriontsua -José Luis Campana konpositorearekin batera egindakoa-, instrumentu klasikoen tinbreak ahozko tradizioko tresnekin eta alderantziz koloreztatzeko aukera eskaintzen duena.

Utopiak lanari dagokienez, eta konpositorearen hitzetan, «musikaren  tratamendu espaziala izan zen obraren konposizioaren abiapuntua». Hori nabari da Urrutiaren ahaleginean soinu-espazioaren dimentsio guztiak barneratzeko eta soinuen altuera, sakonera, planoak eta ehundurak, dentsitateak eta koloreak -ohikoak edo lausoak, absolutuak edo marratsuak- kontuan hartzeko, masa aldakor eta metrika aberats eta pozgarriarekin batera. Baina xehetasunei erreparatzeak ez du osotasunaren izaera organikoa bistatik galtzen eta, hortaz, diskurtsoa beti koherentea da: «Lan osoan zehar soinu-plano, soinu-objektu eta haien oihartzun desberdinak entzungo ditugu… perspektiba mundu batean, mugimendua eta soinuaren argiak eta itzalak”, nabarmendu du egileak.

Utopías-en garrantzi berezia ematen zaio tinbre kalitateari orkestra komunitateko familia guztietan. Asmo horrekin, ez hain ohikoak diren tresnak sartzen dira txantiloi estandarretan, kolorea handitu eta soinu-espazioa zabaldu dadin. Hori dela eta, zuraren familiako osagai arrunten artean pikoloa, korno ingelesa, klarinete baxua eta kontrafagota daude. Metalen artean tronboi tenorea, tronboi baxua eta tuba entzuten ditugu, tronpa eta tronpetekin batera. Aniztasuna areagotu egiten da perkusiotik datorren tinbrearen aberastasunari esker: marimba, glockenspiel eta bibrafonoa, plaka tresnen artean; zimbal, zintzarriak, tam-tam eta Pekingo gongoen altuera aniztasuna eta baxu danborraren presentzia ere bai. Harizko instrumentuak bi mugimendutan antolatutako soinu sorta zabal hau osatzen du. Lehenengo mugimendua “denboran hedatu eta konprimitzen duten lerro luzeetan” oinarri hartuta eraikita dago. Bigarrena “soinu-lerroaren desegitearen ideiatik sortzen diren” nota talde bizkorretan oinarritzen da. Tinbreari eta dinamikari dagokionez, Utopías musika urregintzako lan bikaina da, non «elkarrizketak, oihartzunak, galderak eta erantzunak» valora ditzakegun.

Mercedes Albaina