WORLD TIMBRES MIXTURE (WTM)
XXI. mendeko ganbera eta orkestra musikarako soinu berri bat.
“World timbres mixture” gure soinu-material berriarekin konposatzeko metodo berria da, arrazoi estetikoengatik aukeratua, eta, funtsean, orkestra klasikoko instrumentuak herrialde, kultura eta kontinente ezberdinetako instrumentuen tinbreekin nahastean datza.
Herri tradizioetako instrumentuen soinuen ezaugarriei buruzko ikerketa egin ondoren (adibidez, aulos, azteca, pungi, didgeridoo, gaita, diple, duduk, erke, kena, launeddas, shakuhachi, orlo, jubus, n’goni , oud, vina eta abar), musikatresna klasikoen tinbreak ahozko tradizioko instrumentuen tinbreekin eta alderantziz “koloreztatzeko” aukera eman zigun “soinu-paleta” bat sortu genuen.
Tinbreen “nahasketa” honi dagokionez, soinu berrien mundu “ezohikoa, ezustekoa eta mugagabea” aurkitu dugu gure ganbera eta orkestrako partiturentzat.
JLC eta IU
IRITZIAK
Marc Battier JL.Campanaren “Mixing up” eta I. Urrutiaren “Etorkiz eta izatez”-i buruz.
José Luis Campanak eta Isabel Urrutiak konposatutako obrek mende hasierako musika askotan zeharkatzen duen eta hainbat kulturatako instrumentuez elikatzen den mugimendu bati bat egiten diote. Asko dira horren adibide ekialdeko Asiako sortzaileen artean: Txinan, Japonian eta Korean, mendebaldeko formen garaikideen nahasketak, instrumentalak zein elektroakustikoak, eta instrumentu tradizionalak gero eta maizagoak dira. Askotan mendebaldetik ekarritako tradizio propioan ainguratze bat bilatzea da kontua.
Hala ere, JLCampana eta I.Urrutiaren lanak ez dira horrelakoak. Mendearen hasieratik musikari lagundu dion tinbrearen bilaketak, oraindik gutxi erabiltzen den bidetik eramaten dute.
Tinbreen kontzeptua erabiltzen dute. Ikerketen artean, aipatzeko dugu 1970. urtean John Gray-k Estatu Batuetan gidatu zuen tinbre ikerketa, IRCAMen David Wessel-ek jarraitu zuena. Lan honek tinbrearen dimentsioak hobeto ezagutzeko aukera ematen duten kategoria berriak argitzen ditu, eta horrela hiztegi eta kontzeptu berriak eskaini zizkien konpositoreei, Jean-Claude Risset ikertzaile eta sortzaileak argi eta garbi erakutsi duen moduan. Tinbre-mapa batean nabigatzeak zuzeneko instrumentuak aberasten dituen soinu-paleta bat sortzea esan nahi du: haloak, masak, ehundurak edo sarritan trinkoak diren nahasketa mota guztietakoak sor ditzake, soinu-paisaia ezezagunetan pertzepzioa eramaten dutenak. Mendearen amaierako ikertzaileen garaipena ere bada gaur egungo konpositoreek sorkuntza artistikoekin haien lana jarraitzea.
José Luis Campanaren “Mixing-up” edo Isabel Urrutiaren “Etorkiz eta izatez” bezalako partituretan markatzen duena edozein ereduri ihes egiten dion orkestrazioa da. Konpositoreek oso kultura ezberdinetako instrumentu aniztasun imajinaezin bat sortzen dute eta haien soinuak mendebaldeko orkestrarenekin batzen dituzte. Entzuleak akordeoia ezagutzen du hemen, han ganbera-talde bat, baina tresna ezagun horietatik berez bereziak diren ehundurak ateratzen dira.
Dena den, ez da tratamendu elektroakustikoetara joz, estudioko teknikei esker tinbreak eta soinu formak sakonki eraldatuz, soinu iturri instrumentalak sotilki konbinatuz baizik. Horrek, kontzertu-musikak ekar dezakeenaren gertu dagoen materiala eta batera soinu ikaragarri horien aurrean harritzeko aukerak sortzen ditu.
Marc Battier, Musikologoa, IRCAMeko Ikertzailea eta Sorbona-Pariseko Irakasle Emeritua.
Ivanka Stoyanova – I.Urrutiaren “Etorkiz eta izatez”-i buruz.
Isabel Urrutia konpositorea nabarmentzen da tinbreen erabileran. Haren musika entzutean, soinu ikaragarriek liluratzen eta hunkitzen gaituzte, instrumentu akustiko ezagunek ekoitzitakoak, baina hain modu pertsonalean erabiliak, non mendebaldeko musika akustikoa, musika elektronikoa eta musika etnikoaren arteko mugak dituen soinu unibertso batean murgilduta aurkitzen garen, urruneko herrialdeak erabat deuseztatuta izanez.
Harritu egiten gaitu ezohiko unibertso honen fintasunak. Isabel URRUTIAren azken pieza, Etorkiz eta izatez / Par origin et par nature (2017) izenekoa, “World Timbres Mixture” izeneko konposizio-teknika berriarekin konposatua, zuzenean jotzen diren hiru instrumenturen lana da –euskal haize musikatresna den txistua, akordeoia eta perkusioa – eta tradizio herrikoietako 27 instrumentu audio euskarrian. Munduko herrialde oso ezberdinetatik datozen 27 instrumentuen soinuak (haien artean karakola – Pazifikoko eta Indiako Ozeanoko herrialdeetako kontxa musikala, arpa zelta, didgeridoo – Australiako aerofono aborigena, flauta japoniarra sakuhachi, pungi egurrezko aerofono hindua, maliar griot laute n’goni, hungariar zimbaluma eta zuzeneko bibrafonoarekin hain ondo nahasten diren tunisiar jubus lautea, eta beste hainbeste) JL. Campanarekin elkarlanean ekoitzitako tinbre instrumentalen sorta oso zabalaren parte dira, instrumentu akustiko birtual gisa erabiltzen direnak, zuzeneko instrumentuen soinuekin nahastuta.
Konposizioaren helburua beti soinu-unibertso akustikoa sortzea da, zuzeneko hirukote baten tinbre naturalak eta eszenatoki gainean ez dauden ahozko tradizioko 27 tresna, haien soinu naturala bakarlarien soinuarekin trebeki nahasten dutenak. Mugarik gabeko musika akustiko honen soinu emaitza liluragarria, funtsean, musika mistoaren ezberdina da, zeinak estudioan garatutako zuzeneko musika eta aurrez grabatutako musika gainjartzen dituen eta soinu konkretuak, instrumentalak, ahotsak eta elektronikoak erabiliz.
I.Urrutiak soinuaren materia espazioan eta denboran mugarik gabe berrasmatzen du, bere esku dituen instrumentu guztien interferentzia tinbrikoa fintasun handiz erabiliz, baina beti instrumentuaren norabidean joanez eta inoiz ez aurka, hura urratu edo desnaturalizatu gabe. “Errendimendu” onena lortzeko: hots, soinu garbiena, ederrena, naturalena, finuena. I.Urrutiaren lan oso pertsonala, orkestrazio paregabeak markatuta, non instrumentuen ohiko erabilerari uko egiten dion sarritan, bere ohiko nahasketak egiteko eta soinu berri baten urre berezia lortzeko aukera ematen dio.
Ivanka Stoïanova, Musikologian Doktorea eta Honoris Causa Doktorea.
Michèle Tosi I.Urrutiaren “Etorkiz eta izatez”-i buruz
Material burbuilatsuaren eremu handiak eta erregistro bapateko kontrasteak entzuten ditut. Espektro zabaleko bilbeak benetan ezezagunak dira, tinbreen bitxikeria are gehiago azpimarratuz.
Bigarren mugimenduan oso ustekabeko fugato bat antzeman nuen. Zalantzarik gabe, jotzen duen “organo monstruosoak” inspiratua.
Zure idazkeran horrelako gailu batek ezkutatzen dituen aukera infinituak hautemanarazten dizkiguzu. Bravo !
Michèle Tosi: Musikologoa.
Jean Geoffroy “World Timbres Mixture”-ri buruz.
Soinuak jatorritik aurkitu. Gaur egungo tresnak mendeetako garapen eta hobekuntza tekniko eta soinuduaren fruituak dira eta askotan jatorriarekiko lotura galdu dute.
Tinbreak, indarrak, teknikak jada ez dute zerikusirik euren urruneko arbasoek sor ditzaketen nota gutxiekin.
Antzinako txirula egur huts batean egindako zulo batzuekin, edo kanaberaz, egiten zen bitartean, zeharkako txirulak jatorriko arnasa baino ez du gordetzen, baina iraganeko soinuen hauskortasuna eta baita tinbrea ere galdu du.
Gauza bera gertatzen da instrumentu-familia gehienentzat.
Antzinako instrumentu hauek, zeremoniei edo gizarteko bizitzako gertakari jakin batzuekin lotuta, jotzen zuten gizartearen sinadura zuten barnean, eta horrela batzuetan izaera sakratua hartzen zuten, haien soinuak klan baten sinadura moduko bat ziren, herri baten sinadura.
«Sinadura soinudun» horietan lanean ari dira jadanik José Luis Campana eta Isabel Urrutia. Kontua ez da soinu-sintesian oinarritutako eremu guztiz berriak irekitzen dituen aurkikuntza baten zentzuan asmatzea, ahaztuta geneuzkan soinuen ber-aurkikuntzaren zentzuan asmatzea baizik.
Soinu bilketa lan luzea eginez gero, gaur egun eta iraganekoen arteko “adiskidetzea” izango zen soinu baten bila, horrela soinuari berari aro guztiak zeharkatzeko aukera emanez, jatorritik gaur egunera arte.
Hori da proiektu honen asmoa: Interpretatzaileok soinu-esplorazioaren eremuak ikusteko modu bat instrumental-keinu original batera bideratua, agian intuitiboagoa, informalagoa, soinuari guztiz lotua zizelkatu, modelatu eta berraurkitu beharreko material gisa.
Jean Geoffroy, Perkusiojolea, Parisko eta Lyongo Musika Kontserbatorio Nazionaleko Irakaslea.
Pascal Contét “World Timbres Mixture”-i buruz, 2018ko apirilaren 25a
“Isabel Urrutiarekin eta José Luis Campanarekin egin berri dugun bileraren ostean, ez dago dudarik nahitaez “metamorfosi soinutsua” deituko dudan material aberatsa lantzen jarraitu behar dugula.
Mendez mende soinuan harrapatuta dagoen krisalida baten antzera, soinu unibertsoa jo eta entzutearen plazerra imajinatzen uzten diot, konpositoreek eman eta ustiatu ondoren, musika-sorkuntza garaikidearen munduko instrumentu eta interprete modernoen begirada ezberdinetan.
Etorkizunean pentsatzen dugun bitartean barne-bidaia batera gonbidatzen gaitu. Gure oroitzapenak irudikatzen ditugun koloreekin edo espazioan eta denboran urrun dauden kulturetako are ezezagunagoekin lotzen ditu.
Antzinakoa eta modernoa lotzen dituen proiektua da. Dagoeneko shengarekin antzeko topaketa bat bizi izan dut, gure instrumentu zaharrenetako bat (K.a. 3000) eta egungo akordeoitik hurbilen dagoena.
Instrumentu, ikerketa eta soinu berri ugarirekin aberastuta, berria da José Luis eta Isabelek gonbidatzen gaituzten soinuaren mundua.
Luzapen akustikoak eta elektroakustikoak horizonte soinudun gehiago ager ditzake.
Pascal Contét JL.Campanaren “Mixing up” eta I.Urrutiaren “Etorkiz eta izatez”-i buruz.
Zorionak!… pozgarria, harrigarria, bitxia eta ulertzea agerikoa da, modernoa, berritzailea eta, hala ere, aurreko mendeekin hain lotua.
Bidaiatzen dugu, ongileen hodei batean eramaten uzten gara. Pasatzen den segundo bakoitzak hurrengoa gutiziaz eta jakin-minarekin ezagutzeko gogoa ematen dizu.
Pascal Contét, Soinujole eta Konpositorea
Marie Ythier- “World Timbres Mixture”-i buruz
«Biolontxelo bakarlari eta elektronikorako lehen disko baten ondoren, eta A. Farhang konpositorearekin eragin indopersiarren lanaren ondoren, begi-bistakoa iruditu zitzaidan Isabel Urrutia eta José Luis Campanak musika tradizional eta akademikoaren tinbre-harremanenei buruzko egindako ikerketa honetan sakontzea.
Konposizio-ikuspegi berezi honek ikuspegi eta galdera berriak eskaintzen ditu, bai interpreteari bai konpositoreari.
Nola aldatuko du musika tradizionalaren zigiluen ekarpenak interpretearen irudimena? Zein eragin izango ditu aldaketa honek musika keinuan? Nola aldatuko da denborarekin harremana? Espaziora? (Izan ere, musika tradizionalean, soinuen iraupena oso gutxitan zehazten da espazio itxi batek)
Baina, gainera, musika tradizionalaren ondoriozko zigiluak kolore bat, funtzio sozial bat, kultura bat, kodeak eragiten ditu. Nola gainditu soinu-unibertso guztiz berri bat sortzeko?
Nola moldatu behar du interpreteak bere keinu instrumentala proposatutako unibertso tinbrearen arabera? Ba al dago dikotomia natural bat izateko arriskurik? Nola egingo da aleazioa? Topaketa? Keinu instrumentalaren egokitzapena baldin badago, partituratik bertatik etorri behar al da edo bestela eskatzen zaion interpretearen irudimenetik?
Ikerketa hau guztiz liluragarria iruditzen zait eta Isabel Urrutia eta José Luis Campanak orkestrarako eta Jean Geoffroy perkusiojolearentzat idatzitako lanak dagoeneko aurkituta, haiekin batera musikatresna tradizionalen tinbre eta instrumentu klasikoen tinbreen arteko nahasketaren ondorioz sortutako soinu berri hauek lantzea espero dut.
Marie Ythier- I.Urrutiaren “Etorkiz eta izatez”-i buruz
“Etorkiz eta izatez” lana entzun nuen, ¡bravo!, asko gustatu zitzaidan soinu-espazioaren sorkuntza progresiboa -ia espektrala! – lana zuzentzen duena, baita bakarkako instrumentuek gero garatzen den materiala arnasten dutela ere.
Oso interesgarria iruditzen zait prozesua!
Marie Ythier, Biolontxelojolea.
François Bayle-k José Luis Campanaren “Mixing up”, “Nalu kamusi” eta “Así …” eta I.Urrutiaren “Etorkiz eta izatez” eta “Mandala” lanak dituen “World Timbres Mixture” lehen CD-ari buruz / 2018ko maiatzaren 19a.
Eskerrik asko WTM (“World Timbres Mixture”)-en ekoizpen bikain honengatik.
DENA gustatu zitzaidan!, “Mixing-up” orkestrala eta Jean Geoffroyren perkusioak (“Mandala” eta “Nalu kamusi”), beti bezain bikaina, edo Roberto Ausselen gitarra (“Asi…), harrigarria.
Nire zorionak ere Isabel Urrutiari, bere “Etorkiz eta izatez” arrakastatsuarekin ezagutu dudana.
Soinu berriak eta ideia konkretuak eta alderantziz!, entzute berritu, desplazatu, globalizatutik datozen ideia berriak…
Bihotzez bioi, jarraitu bide eder honetatik
François Bayle, Konpositorea eta INA-GRMko Izandako Zuzendaria.